Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821

Μπορεί να έχει περάσει ήδη η εορταστική επέτειος της 25ης Μαρτίου, και μάλιστα σε ατμόσφαιρα πικρή, ακριβώς όπως κατά το 1921, αλλά δεν μπορούμε να µην αναφερθούμε σε αυτήν και να παρουσιάσουμε ένα πολύ σηµαντικό βιβλίο, που έρχεται να προστεθεί στην υπάρχουσα βιβλιογραφία για την περίοδο του Μεγάλου Αγώνα.

Αναφερθήκαµε στην πικρή ατμόσφαιρα του 1921, όταν η συμπλήρωση της Εκατονταετηρίδας πέρασε µε μόνο µία δοξολογία στη Μητρόπολη των Αθηνών, γιατί τα παιδιά της Ελλάδας πολεμούσαν ξανά εναντίον του προαιωνίου εχθρού της Ασίας, των Τούρκων, στην Ιωνία. Εφέτος, βεβαίως, ο εχθρός είναι πολύ πιο ύπουλος και επικίνδυνος, αφού είναι αόρατος και διάσπαρτος παντού, ο κορωνοϊός, Στο κλίμα της καραντίνας, µε την ανία και τον φόβο να εμπλέκονται στις ψυχές, παράλληλα προς το πνεύμα της ανταρσίας που καίει στις ψυχές όλων των μεσογειακών λαών και των Ελλήνων ιδιαιτέρως, τα δεινά που γνώρισαν οι προπάτορές µας ίσως αποτελούν τρόπο παρηγορίας.

Ο Σαράντος Ι. Καργάκος δεν βρίσκεται πλέον μεταξύ µας. Έφυγε πριν από ένα έτος, όχι πλήρης ημερών αλλά πλήρης έργου. Άφησε παρακαταθήκη στους δικούς του ανθρώπους αρκετά έργα ακόµη ανέκδοτα, τα οποία εκείνοι θεωρούν καθήκον τους να παρουσιάσουν στο κοινό. Ένα από αυτά είναι και το παρουσιαζόµενο εδώ τρίτομο βιβλίο του: Σαράντος Ι. Καργάκος, Ἡ Ἑλληνική Ἐπανάσταση τοῦ 1821 (εκδ,Περί Τεχνών, σελ. 768 + 704 + 608, ευρώ 32 ανά τόμο, συνολ. 96 ευρώ).

Η ύλη μοιράζεται µε τρόπο πολύ διδακτικό και µεθοδικό σε πολεμικά και πολιτικά γεγονότα και εστιάζει στην προσέγγιση της αληθείας, χωρίς προκαταλήψεις και τοποθετήσεις.

Ο αείμνηστος Καργάκος ήταν κατ’ εξοχήν δάσκαλος, όπως έχοµε υπογραμµίσει κατ’ επανάληψη. Τόνισε λοιπόν «Η μνήμη είναι ρίζα. Κι αν η ρίζα δεν ποτίζεται µε το δάκρυ της μνημοσύνης, µαραίνεται. Και τότε µαραίνονται και τα δροσερά φύλλα. Οι λαοί δεν πεθαίνουν από γηρατειά· πεθαίνουν από την αγνωμοσύνη και τη λησμοσύνη» (β΄ τόμ., σελ. 677).Και προσθέτει στη γενική εισαγωγή του έργου του ότι: «Τούτο το βιβλίο είναι καρπός μόχθου και αγωνίας. Περισσότερο αγωνίας, διότι µετά το θάνατο της Ιστορίας στα σχολεία -κι όχι µόνο στα ελληνικά- υπάρχει κίνδυνος να γίνουν “εξίτηλα ( =να εξαλειφθούν) έργα µεγάλα και θωµαστά” όπως γράφει ο Ηρόδοτος» (α΄ τόµ., σελ. 19).

Και όσο και αν ο επικείµενος εορτασμός της Διακοσιετηρίδας του Μεγάλου Αγώνος, όσο και να είναι, έχει αναβιώσει το ενδιαφέρον για τα τότε γεγονότα, είναι πλέον ή βέβαιο ότι θα διεξαχθεί και υπό το φάσμα του αναθεωρητισμού και της αμφισβητήσεως ή εκείνο της επικεντρώσεως στο συντελεσθέν έργο του νεοελληνικού κόσμου στα 200χρόνια της κρατικής του διαδρομής. Δεν είναι βέβαιο ότι θα ακούσουμε πολλά για τον Αγώνα και τη δεκαετία του…

Το τρίτομο βιβλίο του Σαράντου Ι. Καργάκου µας εστιάζει ακριβώς εκεί. Και αυτό είναι το σηµαντικό. Δεν είναι έργο αρχειακής ερεύνης αλλά απαύγασµα γνώσεων και αρίστη χρήση της βιβλιογραφίας που είχε κυκλοφορήσει μέχρι και την ηµέρα του θανάτου του συγγραφέως, αφού και στο κρεβάτι του νοσοκομείου υπαγόρευε ακόμη στη σύζυγό του τα κείµενα του βιβλίου του. Είναι η διαθήκη ενός δασκάλου, διαθήκη αυτογνωσίας, πατριδογνωσίας και φρονήµατος.

Ο πρώτος τόµος αναφέρεται στην προπαρασκευή του Αγώνα, στο κλίμα εντός του οποίου εκδηλώθηκε η Ελληνική Επανάσταση και στα πολεμικά γεγονότα του πρώτου έτους και μέρους του δευτέρου έτους της. Ο δεύτερος τόμος παρουσιάζει τα πολεμικά γεγονότα από το 1822 ως το 1829 και την εδραίωση της ανεξαρτησίας και τελειώνει µε την εξαιρετικά συγκινητική περιγραφή της ελευθερώσεως της Ακροπόλεως των Αθηνών κατά το 1833. Λεπτομέρεια που δεν στερείται σημασίας. Μία από τις πρώτες ενέργειες του πρώτου Φρουράρχου Ακροπόλεως Χριστοφόρου Νέεζερ ήταν η περισυλλογή από το σύνολο του τειχισµένου χώρου της Ακροπόλεως των διάσπαρτων οστών μαχητών και η ταφή τους κοντά στο Ερέχθειο. Αυτός ο οµαδικός τάφος προφανώς περιελάμβανε οστά Ελλήνων, καθώς οι Τούρκοι που παρέδωσαν την Αθήνα είχαν όλον τον χρόνο μεταξύ του 1827 και του 1833 για να περισυλλέξουν και να ενταφιάσουν προσεκτικά και κατά τη θρησκεία τους τούς δικούς τους νεκρούς… Οστά Ελλήνων και ίσως και κάποιων Φιλελλήνων ήταν αυτά. Ο τρίτος τόμος αναφέρεται στα πολιτικά κυρίως γεγονότα, δηλαδή στη συνταγματική κατοχύρωση του Νεοελληνικού Κράτους, στις προσπάθειες για τη διεθνή αναγνώρισή του, στον διεθνή δανεισμό του και στις θλιβερές αλλά πάντοτε παρούσες εσωτερικές έριδες και τον εμφύλιο πόλεμο ενώπιον του εχθρού…

Όλο το έργο, και οι τρείς τόμοι είναι πλούσια εικονογραφηµένοι και εξ ίσου πλούσια τεκμηριωμένοι βάσει βιβλιογραφίας, ο όγκος της οποίας κατέστησε απαγορευτική τη δημοσίευσή της στο τέλος του έργου. Προείπε ο ίδιος, έχοντας επίγνωση της καταστάσεως της υγείας του, ότι το έργο αυτό ήταν το τελευταίο της πορείας του. Και για µία ακόµη φορά το αφιέρωσε στους µαθητές του, προσθέτοντας το σχόλιο ότι τους χρεωστεί ευγνωμοσύνη για όσα του έμαθαν στα 55 έτη διδασκαλίας του!

Ο Καργάκος δεν δίστασε να προσεγγίσει πολλά ζητήματα ακανθώδη, που έχουν προκαλέσει διαχρονικές αντιπαλότητες και διαφωνίες, από το αν η Ελληνική Επανάσταση ήταν εθνική ή κοινωνική εξέγερση έως το ποιος ήταν ο ρόλος του κλήρου, ποια ήταν η ευθύνη του Πατριάρχου Γρηγορίου Ε΄ και άλλα συναφή. Εξέτασε µε τη δυνατή ψυχραιμία τον ρόλο της αναµείξεως του ξένου παράγοντος στον Αγώνα των Ελλήνων και στον Εμφύλιο της περιόδου 1824-1826. Τήρησε αποστάσεις από τη φεροµένη ως καιρίας σημασίας Ναυμαχία του Ναυαρίνου και αναδίφησε προσεκτικά τα δύο μεγάλα ζητήματα των δανείων της Ανεξαρτησίας και της παραγγελίας των εθνικών πλοίων στις ΗΠΑ. Και κατέληξε στο εξής πολύ σοφό συμπέρασμα: «Πρώτον, ο Εμφύλιος Πόλεμος λόγω αναγκαστικής απουσίας του Γενικού Αρχηγού Αλεξ. Υψηλάντη ήταν αναπόφευκτος, επειδή ουσιαστικά, παρά τον ταχύ σχηματισμό κυβερνήσεως, η Ελληνική Επανάσταση ήταν ακέφαλη. Δεύτερον, το δάνειο ήταν αναγκαιότατο για την περαιτέρω διεξαγωγή του Αγώνα». Καταλήγει και σε άλλα εξίσου -σηµαντικά συμπεράσματα και τονίζει πτυχές που εύκολα λησμονούνται σήµερα.

Πρέπει, λοιπόν, να διαβασθεί το βιβλίο προσεκτικά και στοχαστικά. Απαιτεί από τον αναγνώστη συμμετοχή και περίσκεψη. Δεν είναι ψυχρά ακαδημαϊκό βιβλίο για τους ειδικούς, για τους οποίους παραμένει πολύ χρήσιμο λόγω της πολλαπλότητος της χρησιµοποιηθείσης βιβλιογραφίας. Είναι κυρίως ένα βιβλίο για όλους, για να μάθουμε το παρελθόν µας και να φρονηματισθούµε για το παρόν και το µέλλον. Γράφηκε µέσα σε κλίµα ζοφερό, αυτό των μνηµονίων και της απογοητεύσεως. Όμως, είναι ένα έργο ελπίδας και θετικών σκέψεων, κάτι που µας χρειάζεται σήµερα ακόµη περισσότερο…

Χαρίκλεια Δημακοπούλου, Περιοδικό «Εστιάζω», της εφημερίδος «ΕΣΤΙΑ», 28 Μαρτίου 2020