Με μέτρο που τέθηκε σε ισχύ το 2018, τμήμα των δημοσίων εσόδων από τη δημοπράτηση δικαιωμάτων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στο πλαίσιο της λειτουργίας του Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΣΕΔΕ) διοχετεύονται σε έργα και δράσεις που θα ενισχύσουν τη Δίκαιη Μετάβαση των λιγνιτικών περιοχών. Αυτοί οι εθνικοί πόροι αποτελούν απαραίτητο συμπλήρωμα των ευρωπαϊκών πόρων που ήδη αξιοποιούνται από το υπό εξέλιξη Πρόγραμμα Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΠΔΑΜ) 2021-2027.

Πέντε χρόνια μετά τη θεσμοθέτηση αυτού του πρωτοποριακού για τα ευρωπαϊκά δεδομένα μέτρου, το κείμενο πολιτικής του Green Tank με τίτλο «Εθνικοί Πόροι για τη Δίκαιη Μετάβαση» ανατρέχει στις σχετικές υπουργικές αποφάσεις και τις αποφάσεις του Πράσινου Ταμείου και καταγράφει (α) τα στάδια αξιοποίησης των εθνικών πόρων 2018-2022, (β) τις δράσεις που έχουν χρηματοδοτηθεί μέχρι σήμερα από αυτούς τους πόρους και (γ) την κατανομή τους ανά λιγνιτική περιοχή, προτείνοντας λύσεις για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που έχουν παρατηρηθεί ως τώρα. Η ανάλυση των στοιχείων δείχνει τα εξής:

  1. Από το 2018 έχουν συγκεντρωθεί συνολικά €127.7 εκ. Από αυτούς τους πόρους έχουν διατεθεί και αξιοποιούνται την τρέχουσα περίοδο τα €62 εκ (48.5%) που αντιστοιχούν στους πόρους για τα έτη 2018 και 2019. Αναξιοποίητοι παραμένουν ακόμη οι πόροι των ετών 2020, 2021 και 2022 ύψους €65.7 εκ (51.5%).
  2. Μέχρι σήμερα έχουν διαμορφωθεί προγράμματα μόνο για την αξιοποίηση των πόρων 2018-2019 (€62 εκ.). Σε αυτούς τους πόρους καταγράφεται απορροφητικότητα μόλις 2.1%, καθυστερήσεις στην ενεργοποίησή τους, αλλά και έλλειψη συμπληρωματικότητας ανάμεσα στα έργα-δράσεις μεταξύ ετών.
  3. Το 76% των ήδη κατανεμημένων πόρων προορίζεται για το σύνολο των λιγνιτικών περιοχών. Από το υπόλοιπο, το μεγαλύτερο τμήμα (13%) διοχετεύεται στην Περιφερειακή Ενότητα Φλώρινας, το 7% στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, το 3% στην Περιφερειακή Ενότητα Κοζάνης και το 1% στον Δήμο Μεγαλόπολης.
  4. Η στήριξη των επιχειρήσεων είναι η μόνη ενεργός δράση που απευθύνεται άμεσα στις τοπικές κοινωνίες και αντιπροσωπεύει το 23% των συνολικών δράσεων, ενώ μόλις το 2% προορίζεται για τη νεολαία και το 5% για τις ενεργειακές κοινότητες. Το 24% κατευθύνεται σε έργα υποδομής ευρύτερου ενδιαφέροντος και το 16% σε σχεδιασμό και μελέτες

Με βάση αυτά τα ευρήματα, φαίνεται ότι η μέχρι σήμερα ιεράρχηση στη χρήση των πόρων δεν ανταποκρίνεται στις επείγουσες προκλήσεις της Δίκαιης Μετάβασης των λιγνιτικών περιοχών. Επιπλέον, οι μεγάλες αυξομειώσεις μεταξύ ετών στα έσοδα από τη δημοπράτηση δικαιωμάτων εκπομπών του ΣΕΔΕ που κατευθύνονται στις λιγνιτικές περιοχές και η αποσπασματικότητα στη χρήση τους δεν επιτρέπουν τη σταθερότητα που απαιτείται για τη βέλτιστη αξιοποίησή τους. Κρίνεται αναγκαία η άμεση ενεργοποίηση όλων των διαθέσιμων εθνικών πόρων για δράσεις που ενισχύουν άμεσα τις τοπικές κοινωνίες και η εναρμόνιση της χρήσης τους με αυτή των ευρωπαϊκών πόρων σύμφωνα με τα εγκεκριμένα Εδαφικά Σχέδια Δίκαιης Μετάβασης (ΕΣΔΙΜ) και το Πρόγραμμα Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΠΔΑΜ) 2021-2027.

«Η διοχέτευση τμήματος των εσόδων του ΣΕΔΕ στις λιγνιτικές περιοχές αποτελεί μια κατάκτηση της τοπικής αυτοδιοίκησης και της κοινωνίας των πολιτών. Ενόψει των επικείμενων εκλογών σε εθνικό και τοπικό επίπεδο, είναι απαραίτητη η ανάληψη συγκεκριμένων δεσμεύσεων που θα διασφαλίζουν τη συνδρομή αυτών των πόρων στην ουσιαστική αντιμετώπιση των μεγάλων προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι λιγνιτικές περιοχές», δήλωσε ο Νίκος Μάντζαρης, αναλυτής πολιτικής του Green Tank.  

Το κείμενο πολιτικής με τίτλο «Εθνικοί Πόροι για τη Δίκαιη Μετάβαση» είναι διαθέσιμο εδώ και στα “συνοδευτικά αρχεία” σε μορφή pdf.