Η εθιμική γαστρονομία και τα παραδοσιακά εδέσματα των Χριστουγέννων στη Δυτική Μακεδονία

Μια περιοχή της Ελλάδας που συνδέεται άρρηκτα με τις παραδοσιακές γαστρονομικές πρακτικές, τον τρόπο έκφρασης και ζωής των ανθρώπων, αλλά και την ιστορία τους, και οι οποίες μεταδίδονται από γενιά σε γενιά, προσφέροντας μια γεύση από την πολιτιστική κληρονομιά κάθε ιδιαίτερου τόπου, είναι η Δυτική Μακεδονία.

Η εθιμική γαστρονομία, όπως συνήθως αναφέρεται, είναι μια μοναδική περιπλάνηση σε γεύσεις με ξεχασμένα χρώματα και αρώματα που αντικατοπτρίζει, ταυτόχρονα, την ευρηματικότητα των παλαιότερων κοινωνιών, αλλά και την αρμονική σχέση τους με το φυσικό περιβάλλον.

«Όσο πιο πολύ μελετάμε τη διατροφή των παλαιότερων κοινωνιών τόσο περισσότερο μας συναρπάζει η σοφία με την οποία προσέγγιζαν το θέμα. Χωρίς τις μελέτες και τα εξελιγμένα εργαλεία επιστημονικής ανάλυσης που διαθέτουμε σήμερα, είχαν ήδη καταλήξει σε επιλογές που προκρίνονται πλέον από τους ειδικούς κάθε κλάδου. Την προτίμηση, δηλαδή, στα τοπικά προϊόντα ώστε να εξασφαλίζονται η φρεσκάδα, η ποιότητα, και παράλληλα να είναι λιγότερο βαρύ το περιβαλλοντικό αποτύπωμα, αλλά και την προσαρμογή του διατροφικού κύκλου στα τρόφιμα εποχής με την ταυτόχρονη παρουσία λαχανικών και φρούτων που συλλέγονταν τον καιρό της παραγωγής τους και συντηρούνταν με βιολογικές μεθόδους», τονίζει στην «ΥΧ» η Ματίνα Τσικριτζή Μόμτσιου, συγγραφέας και συλλογέας λαογραφικού και γλωσσολογικού υλικού.

Ο κύκλος των τελετουργικών εδεσμάτων

Όπως σημειώνει, ακόμα πιο συναρπαστική είναι η μελέτη του εθιμικού κύκλου των τελετουργικών εδεσμάτων. Οι πεποιθήσεις που επικρατούσαν από πάντα ανάμεσα στους φορείς των εθίμων ήταν φορτωμένες συμβολισμούς και αντιλήψεις, οι οποίες μεταδίδονταν άκριτα από γενιά σε γενιά.

«Επειδή οι λαϊκές δοξασίες, οι πρακτικές και τα έθιμα διαμορφώθηκαν πίσω στο αγροτικό παρελθόν του τόπου, ο εθιμικός κύκλος συμβαδίζει με τις αγροτικές εργασίες, που ξεκινούν το φθινόπωρο. Από τη σπορά, την πρώτη συνομιλία του αγρότη με τη γη, τον τρύγο, την Πρωτομαγιά, το Πάσχα κ.ά., έως και τις γιορτές του καλοκαιριού», τονίζει.

Και συμπληρώνει: «Μέσα από τα έθιμα αναγνωρίζουμε την ταυτότητά μας, μας δίνουν μια αίσθηση συνέχειας, συνδέοντάς μας με το παρελθόν και το μέλλον, καθώς ένα μεγάλο κομμάτι τους μετεξελίσσεται και παραμένει, χωρίς να χάνεται. Καθετί καινούργιο που βλέπουμε μάς θυμίζει παλαιότερα δικά του στάδια. Αυτό ακριβώς είναι οι ρίζες».

«Επειδή οι λαϊκές δοξασίες, οι πρακτικές και τα έθιμα διαμορφώθηκαν πίσω στο αγροτικό παρελθόν του τόπου, ο εθιμικός κύκλος συμβαδίζει με τις αγροτικές εργασίες, που ξεκινούν το φθινόπωρο», αναφέρει η συγγραφέας Ματίνα Τσικριτζή Μόμτσιου

Το μενού των εορτών

Παρόλο που ο εορτασμός των Χριστουγέννων έχει προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες ζωής, ο πυρήνας παραμένει ζωντανός και εξακολουθεί να δίνει το χρώμα, με επίκεντρο το χοιρινό και τη χαρούμενη προσμονή.

Η κα Μόμτσιου υπογραμμίζει πως αυτό που χαρακτηρίζει την ημέρα είναι το πλούσιο φαγητό, σε μεγάλα τραπέζια, με χαρούμενα πρόσωπα ολόγυρα, πολλά από τα οποία ταξιδεύουν από μακριά κι από κοντά για να περάσουν τις γιορτές στην οικογενειακή εστία.

Το κυρίαρχο εθιμικό φαγητό είναι σε όλη την περιφέρεια το χοιρινό. Πατσάς στα Γρεβενά, γιαπράκια στην Κοζάνη και σαρμάδες στην Καστοριά. «Το μαγείρεμα αρχίζει την Παραμονή και παίρνει χρόνο, καθώς και πολλή δουλειά χρειάζεται, και μεγάλες ποσότητες γίνονται, αλλά και το βράσιμο κρατάει ώρες, αφού πρέπει να σιγοβράσουν υπό τη συνεχή επίβλεψη της μαγείρισσας. Παλαιότερα, το ‘‘τσκάλ΄’’ έμπαινε στο τζάκι στην αρχή σε δυνατή φωτιά και αργότερα σε χαμηλότερη, με σπιτιακούς και φίλους να το ‘‘υπηρετούν’’ όλη τη νύχτα. Καθόλου δυσάρεστο δεν ήταν βέβαια αυτό το καθήκον, καθώς το συνόδευαν με κρασί, μεζέδες και μασλάτια. Τα μπέντια και τα κασμέρια (σ.σ. ανέκδοτα και πειράγματα) διακόπτονταν μόνο όταν έπρεπε να δοκιμάσουν οι παρόντες, εάν το φαγητό είχε φτάσει στην επιθυμητή ισορροπία. Αυτό ήταν το αρχαίο ρεβεγιόν», λέει χαρακτηριστικά η κα Μόμτσιου.

Σύμφωνα με την ίδια, τα τελευταία χρόνια προσπαθεί να μπει στο κάδρο και η γαλοπούλα, καθώς αμβλύνεται η θέση των τοπικών παραδόσεων παντού, αλλά ελάχιστο έδαφος έχει κατακτήσει. Κι αυτό επειδή, όπως κι άλλα εθιμικά εδέσματα, το χοιρινό και τα γιαπράκια λειτουργούν, επίσης, ως στοιχείο που ενδυναμώνει τον κοινωνικό ιστό, μέσα από αναμνήσεις που ξεκινούν παιδιόθεν, αλλά και συνειρμική σύνδεση με τον τρόπο που πρέπει να γιορτάζεται μια τόσο σημαντική γιορτή.

www.ypaithros.gr