ΣΥΝΟΨΗ:

Η Μ.Π.Ε βρίσκεται για δύο σχεδόν χρόνια στα συρτάρια, ενώ για τη διαβούλευσή της δίνεται περιθώριο μόλις ενός μήνα !  Κανείς φορέας της Τ.Α δεν αντιδρά μέχρι στιγμής. Ενώ η ΜΠΕ δεν έχει εγκριθεί, δίνεται περιβαλλοντική αδειοδότηση για τα φωτοβολταικά της ΔΕΗ σε αποκατεστημένες εκτάσεις «φιλέτα». Το κόστος αποκατάστασης είναι μάλλον μικρό σε σχέση με τα διεθνή standards. H ΔΕΗ παρότι είναι ο «ρυπαίνων» δεν θα πληρώσει δεκάρα, αφού χρηματοδότης θα είναι Ταμείο Ανάκαμψης. Όμως οι πόροι αυτοί  (120 εκ.) θα έπρεπε να ενισχύουν παραγωγικές επενδύσεις στους λιγνιτικούς δήμους και όχι να καλύπτουν τις υποχρεώσεις της ΔΕΗ. Τέλος υπάρχουν ασάφειες στα χρονοδιαγράμματα των αποκαταστάσεων, και ενστάσεις για τη διάρθρωση των αγροτικών χρήσεων (μονοκαλλιέργεια σίτου).

ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ:

Στις 6/6/2023, μέσα σε προεκλογική περίοδο, το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας απέστειλε στους φορείς προς διαβούλευση (αλλά όχι στο Περιφερειακό Συμβούλιο) τις Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Μ.Π.Ε.) των ορυχείων Πτολεμαΐδας και Λακκιάς – Φιλώτα.

Η συγκεκριμένη διαδικασία είναι πολύ κρίσιμη, καθώς μεταξύ άλλων, διαμορφώνεται το θεσμικό πλαίσιο για την περιβαλλοντική αποκατάσταση, τον καθορισμό χρήσεων γης για τις απαλλοτριωμένες από τη ΔΕΗ εκτάσεις, αλλά και για την πιθανή μελλοντική τους αξιοποίηση.

Η διαβούλευση έρχεται με μεγάλη καθυστέρηση, ως συνέχεια της κύρωσης από τη Βουλή (19-7-2022) της προγραμματικής σύμβασης μεταξύ Δημοσίου, ΔΕΗ και Μετάβασης Α.Ε. (ΦΕΚ 140 Α΄19/7/22), με αντικείμενο τη μεταβίβαση μέρους των απαλλοτριωμένων εδαφών από τη ΔΕΗ Α.Ε στη Μετάβαση Α.Ε[1]. Αναμένονται επίσης οι Ειδικές Πολεοδομικές Μελέτες για τους Πυρήνες των Ζωνών Απολιγνιτοποίησης, την εκπόνηση των οποίων έχουν αναλάβει η ΔΕΗ και η Μετάβαση Α.Ε.

Ελπίζουμε πως αυτή τη φορά οι τοπικοί φορείς δεν θα εμφανιστούν (και πάλι) χωρίς πρόταση, χωρίς εναλλακτική, χωρίς σχέδιο. Δυστυχώς όλο αυτό το διάστημα η Περιφέρεια Δυτ. Μακεδονίας και  ο Δήμος Κοζάνης, που παίζουν σημαντικό ρόλο στις εξελίξεις, έχουν επιλέξει τον ρόλο του κομπάρσου και του «συνοδοιπόρου» σε μια διαδικασία που απαξιώνει το εγχείρημα της Δίκαιης Μετάβασης. Στην πράξη έχουν υποβαθμίσει ή απεμπολήσει το θεσμικό τους ρόλο ως συνδιαμορφωτή των κρίσιμων αποφάσεων για το μέλλον της περιοχής.

Προσδοκούμε να υπάρξει άμεση ανταπόκριση ΤΩΡΑ, να δοθεί ο αναγκαίος χρόνος, ώστε να γίνει πλήρης επεξεργασία και τεκμηρίωση και να προκύψουν προτάσεις βελτίωσης της Μ.Π.Ε.

Μερικά στοιχεία και νούμερα της ΜΠΕ: 

• Σύμφωνα με τη ΜΠΕ, το σύνολο των εκτάσεων στις οποίες πρόκειται να γίνουν επεμβάσεις κάθε είδους θα φτάσει στο τέλος της δεκαετίας τα 126.326 στρέμματα, αν και η αδειοδοτημένη περιοχή είναι μεγαλύτερη, 147.926 στρ.

• Οι χρήσεις για τις οποίες προορίζονται τα νέα εδάφη είναι περίπου οι εξής (σε στρέμματα):

Τα νούμερα αυτά εμφανίζουν ανακολουθίες σε διάφορα σημεία της ΜΠΕ, και συνεπώς  θα πρέπει να διευκρινιστούν με μεγαλύτερη σαφήνεια.

3. Στην περιοχή των ορυχείων θα διαμορφωθούν τρεις λίμνες (Ορυχεία Καρδιάς, Νοτίου Πεδίου και Μαυροπηγής), για την κατασκευή των οποίων εκπονείται Ειδική Υδρογεωλογική Μελέτη.

• Το κόστος της αποκατάστασης προϋπολογίζεται για την περίοδο 2021 – 2032 120 εκ. € (πλέον Φ.Π.Α.). Ενημερωτικά για τα ορυχεία Λακκιάς – Φιλώτα το κόστος αποκατάστασης υπολογίζεται σε 17,7 εκ € (πλέον Φ.Π.Α).

Παρατηρήσεις:

1. Η συγκεκριμένη μελέτη των 734 σελίδων, προφανώς είναι ένα ιδιαίτερα τεχνικό κείμενο το οποίο απαιτεί επιστημονική αξιολόγηση, κάτι που πρέπει να κάνουν άμεσα οι τοπικοί φορείς. Δυστυχώς το μικρό χρονικό περιθώριο της διαβούλευσης δεν βοηθά να γίνει σωστή δουλειά (Η ΜΠΕ στάλθηκε στους φορείς στις 6/6/23, μέσα σε προεκλογική περίοδο, και δόθηκε χρόνος διαβούλευσης μόνο ένας μήνας). Η ΜΠΕ δεν στάλθηκε στο Περιφερειακό Συμβούλιο με προφανή στόχο να αποφευχθεί η διαβούλευση και σε επίπεδο οργάνων της αυτοδιοίκησης.
2. Για ένα τόσο σημαντικό ζήτημα με κοινωνικές και περιβαλλοντικές προεκτάσεις θα έπρεπε να προβλεφθεί, σύμφωνα και με τον δεύτερο πυλώνα της σύμβασης του Ααρχους (ΦΕΚ 33 Α΄13/12/2005), η συμμετοχή των πολιτών στη διαβούλευση. Επιπλέον, με βάση το Ειδικό Περιβαλλοντικό Μητρώο θα έπρεπε να υπάρχει δυνατότητα παρατηρήσεων από φορείς και πολίτες.
3. Το συνολικό κόστος της αποκατάστασης υπολογίζεται σε 119,93 εκ €. Το κόστος αυτό (συνολικά και ανά στρέμμα) καλό θα ήταν να συγκριθεί με το αντίστοιχο άλλων ορυχείων διεθνώς, όπως και η ποιότητα της  αποκατάστασης. Επίσης διαφαίνεται ότι ο σχεδιασμός βασίζεται αποκλειστικά στους πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης, που κανονικά θα έπρεπε να διατίθενται για παραγωγικές επενδύσεις στην περιοχή και όχι για τις υποχρεώσεις της ΔΕΗ. Αυτό αφενός περιορίζει τις απαιτήσεις αποκατάστασης στο ελάχιστο και αφετέρου επιβεβαιώνει και πάλι την αντιστροφή της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει», αφού εδώ η ΔΕΗ δεν πληρώνει μία !
4. Παρότι η μελέτη υποβλήθηκε εκ μέρους της ΔΕΗ στις 9-9-2021, έρχεται προς διαβούλευση με τεράστια καθυστέρηση. Επίσης, με βάση το χρονοδιάγραμμα της Σύμβασης (ΔΕΗ, Δημόσιο, Μετάβαση) η έκδοση των νέων περιβαλλοντικών όρων (ΑΕΠΟ) θα έπρεπε να είχε ολοκληρωθεί έως τις 31/12/2022. Έχουμε ήδη μια μεγάλη καθυστέρηση και έπεται συνέχεια.

• Σχετικά με το χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσης των έργων αποκατάστασης, η Προγραμματική Σύμβαση προβλέπει ολοκλήρωση 31-8-2025, πράγμα σχεδόν αδύνατο λόγω της καθυστέρησης έκδοσης νέων ΑΕΠΟ. Ενώ με βάση τη Μ.Π.Ε. το χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσης των έργων ξεπερνά το 2031. Υπάρχει προφανώς μια ανακολουθία η οποία και θα πρέπει να διευκρινιστεί δεδομένου ότι υπάρχουν εκτάσεις που δεν έχουν ενταχθεί στην προγραμματική σύμβαση μεταξύ Δημοσίου, ΔΕΗ και Μετάβαση Α.Ε.

6. Το εμβαδόν των αποκατεστημένων εκτάσεων προσδιορίζεται μεν σε διάφορες χρονικές φάσεις (2023, 2028, 2031), όπως φαίνεται παραπάνω, αλλά δεν υπάρχει χρονική δέσμευση για την διαμόρφωση της «τελικής κατάστασης».
7. Στο σύνολο των εκτάσεων αγροτικής χρήσης προβλέπεται σχεδόν αποκλειστικά η καλλιέργεια σκληρού σίτου. Δεν υπάρχει η δυνατότητα και για άλλα είδη με μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία; Μελετήθηκε η καλύτερη διαχείριση και αξιοποίηση των νερών της λεκάνης, ώστε να υποστηριχτούν κι άλλα καλλιεργούμενα είδη και να μην «επαναπαυθούμε» στη μονοκαλλιέργεια του σιταριού ;
8. Σε κανένα σημείο δεν γίνεται αναφορά για τουριστική αξιοποίηση των υποδομών των παραπάνω εκτάσεων. Αν και αυτό δεν είναι αντικείμενο μιας Μ.Π.Ε., εντούτοις το ζήτημα της τουριστικής αξιοποίησης των μονάδων και των ορυχείων επιβάλλεται να τεθεί επιτακτικά κάποια στιγμή. Π.χ σε λγνιτικές μονάδες που έκλεισαν στη Γερμανία κάποιοι πύργοι ψύξης διαμορφώθηκαν σε αναρριχητικά πεδία και προσελκύουν 6000 επισκέπτες το χρόνο, ενώ σε αρκετά παλιά ορυχεία ανά την Ευρώπη οι τεχνητές λίμνες που έγιναν είναι προορισμοί ναυταθλητισμού.
9. Σχετικά με την αποκατάσταση των τελικών επιφανειών και των πρανών, η όλη προσέγγιση δείχνει μια προχειρότητα και ενισχύει την υποψία ότι:
10. θα υπάρξουν εκπτώσεις στην ποιότητα της αποκατάστασης και στην αειφορική ανάταξη του τοπίου
11. η κύρια παράμετρος για την επιλογή των μεθόδων είναι η συμπίεση του κόστους, ενώ τα περιβαλλοντικά κριτήρια μάλλον παραγκωνίζονται
12. ο βασικός στόχος είναι να εξυπηρετηθούν τα σχέδια της ΔΕΗ στα εδάφη που θα παραμείνουν στη δική της ιδιοκτησία, και όχι οι ευρύτερες αναπτυξιακές και περιβαλλοντικές προτεραιότητες της περιοχής.
13. Κανονικά πριν την έγκριση της ΜΠΕ και την έκδοση των ΑΕΠΟ δεν πρέπει να προχωρήσουν άλλα έργα. Όμως εδώ και δύο χρόνια, από τότε που υποβλήθηκε –η μη εγκεκριμένη ακόμη – ΜΠΕ, έχουν λάβει περιβαλλοντική αδειοδότηση το σύνολο σχεδόν των φωτοβολταικών που προγραμματίζει να κατασκευάσει η ΔΕΗ στις καλύτερες αποκατεστημένες εκτάσεις, τα λεγόμενα φιλέτα. Έτσι η ΔΕΗ έχει δημιουργήσει σε μεγάλο βαθμό τετελεσμένα, αγνοώντας τις τοπικές ανάγκες στα πλαίσια της Δίκαιης Μετάβασης.

Στόχος του παρόντος κειμένου είναι να καταδείξει την σημασία που έχει για την πορεία της Δίκαιης Μετάβασης η διαδικασία της συζήτησης και αξιολόγησης της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων των Ορυχείων.  Δεν αποτελεί γενικότερη και σε βάθος αξιολόγηση της ΜΠΕ, αυτό είναι ευθύνη των αρμόδιων Φορέων και Υπηρεσιών.

Όπως τονίσαμε σε προγενέστερη αναφορά μας[2] στο σχεδιασμό της μετάβασης παρουσιάζονται καθυστερήσεις, επικαλύψεις, έλλειψη τοπικών προτάσεων και χαμηλή έως μηδενική συμμετοχή της κοινωνίας. Αυτή η κατάσταση θα πρέπει να αλλάξει ριζικά, ώστε να προκύψουν από τα κάτω ιδέες και προτάσεις που θα συμβάλλουν στην πραγματικά Δίκαιη Μετάβαση της περιοχής μας.

Λευτέρης Ιωαννίδης,

Δημοτικός Σύμβουλος,

τ Δήμαρχος Κοζάνης,

μέλος Οικολογικής Κίνησης Κοζάνης

^[1] Κυρώνεται από την Βουλή με συνοπτικές διαδικασίες η σύμβαση για την παραχώρηση των εκτάσεων της ΔΕΗ.

^[2] Ασυντόνιστοι στον δρόμο για τη «Δίκαιη» Μετάβαση.