kozanipress

Δημοτική Κίνηση Κοζάνη τόπος να ζεις: Παρατηρήσεις επί του Εδαφικού Σχεδίου Δίκαιης Μετάβασης (Ε.Σ.ΔΙ.Μ. – Δυτικής Μακεδονίας)

admin

Τα εδαφικά σχέδια των περιοχών μετάβασης προβλέπονται από την πρόταση κανονισμού για την θέσπιση του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης1προκειμένου μια χώρα να αποκτήσει πρόσβαση στους πόρους του μηχανισμού δίκαιης μετάβασης της Ε.Ε.Βάσει του νέου στόχου τής ΕΕ για μείωση εκπομπών CO2 από το 40% στο 55%μέχρι το 2030, προβλέπεται ότι στην ηλεκτροπαραγωγή η κατανάλωση ενέργειας από ΑΠΕ θα φτάσει στο 80%.

Αυτό προϋποθέτει την αναπροσαρμογή του ΕΣΕΚ για τον σαφή περιορισμό τής εξάρτησης από το ορυκτό αέριο, την μεγαλύτερη διείσδυση των ΑΠΕ και την μεγιστοποίηση της αποθήκευσης ενέργειας.

  1. Χρονοδιάγραμμα

Για τις ευκαιρίες ανάπτυξης και τις δυνατότητες οικονομικού εκσυγχρονισμού της περιοχής μαςαναφορικά με τις αποκαταστάσεις, δεν παρουσιάζεται χρονοδιάγραμμα ανά στάδιο υλοποίησης. Προφανώς δεν έχουν ληφθεί επαρκώς υπόψη το μέγεθος των εκτάσεων και ο χρόνος αποκατάστασης.

  1. Περιβάλλον

Θα πρέπει επιπλέον να αναδειχθεί η σημασία της περιβαλλοντικής αποκατάστασης και της ανάταξης των φυσικών πόρων ως στοιχεία αειφορίας και βιωσιμότητας, καθώς και η κοινωνική και οικονομική σημασία των αποκαταστάσεων ενώ οι τηλεθερμάνσεις παραμένουν δεσμευμένες σε ορυκτά καύσιμα, χωρίς αναφορά στην μακροπρόθεσμη βιωσιμότητά τους με χρήση άλλων πηγών ενέργειας.

Επιπλέον στο κείμενο προβλέπεται η εκπόνηση των αντίστοιχων μελετών αποκατάστασης και έκδοσης νέων ΑΕΠΟ.

  1. Χρηματοδοτήσεις

Όσον αφορά στα χρηματοδοτικά εργαλεία θα πρέπει να αποσαφηνιστεί το πλαίσιο εθνικών πόρων που θα στηρίξει τη Μετάβαση και η διαδικασία διάθεσης και εκταμίευσης, αφού ούτε το Εθνικό Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης ούτε το ανταποδοτικό τέλος είναι δεδομένα. Ταυτοχρόνως θα πρέπει να υφίσταται το Εθνικό Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης τουλάχιστον μέχρι το 2050.

Καίρια είναι λοιπόν η θέσπιση τηςΡήτρας Δίκαιης Μετάβασης για την επίτευξη των στόχων που τίθενται. Η Ρήτρα Δίκαιης Μετάβασηςθα πρέπει να αποτελεί την ασφαλιστική δικλείδα για την δίκαιη μετάβαση και μπορεί να αποδειχθεί πολύτιμο εργαλείο με βάση τα παρακάτω:

  1. Να τεθεί ως έτος βάσης το 2019 και να προσδιοριστούν σαφείς δείκτες, όπως ο δείκτης απασχόλησης, το ποσοστό ανεργίας και το ετήσιο περιφερειακό ΑΕΠ με μελλοντικό ορίζοντα τουλάχιστον 20 ετών.

  2. Οι αποκλίσεις στα μεγέθη να μεταφράζονται σε οικονομικό ισοδύναμο που θα διοχετεύεται στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας μέσω εξειδικευμένου κωδικού που θα εγγράφεται κάθε έτος ως υποχρέωση στον κρατικό προϋπολογισμό.

  3. Για την απρόσκοπτη λειτουργία της διαδικασίας επιβολής της Ρήτρας να δημιουργηθεί σχετικό παρατηρητήριο στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας αντικείμενο του οποίου θα είναι η παρακολούθηση και αποτίμηση, μέσω δεικτών, της υλοποίησης και εξέλιξης του προγράμματος.

  4. Το ποσό που θα προκύπτει ετησίως θα διατίθεται μέσω του Παρατηρητηρίου στην τοπική κοινωνία (π.χ. αν το 2028 έχουμε απόκλιση από τον σχεδιασμό 5% στην απασχόληση και 10% μείωση στο ΑΕΠ, αυτό να αποτιμάται σε οικονομικό μέγεθος).

  5. Τα χρήματα αυτά να διατίθενται σε δράσεις επιδότησης της εργασίας, όπως είναι ενδεικτικά:

Οι δράσεις αυτές θα πρέπει να αναθεωρούνται και να επικαιροποιούνται.

Περαιτέρω:

Στις ενδεδειγμένες ή επιλέξιμες δαπάνες από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης βρίσκεται και η αποκατάσταση εδαφών γεγονός που δημιουργεί τον κίνδυνο να διοχετευθεί πολύ μεγάλος μέρος των πόρων εκεί.

Στον συνολικό σχεδιασμό της δίκαιης μετάβασης, ενώ γίνεται εκτενής αναφορά στις Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις, λείπει εμφαντικά η αναφορά στις Ενεργειακές Κοινότητες ως ένα εργαλείο για την συμμετοχή των πολιτών στην ενεργειακή μετάβαση, αλλά και στον συνολικό σχεδιασμό για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας και θα πρέπει να ενταχθούν στις προς υποστήριξη επιχειρήσεις βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων.

Ελλιπής κρίνεται στο κείμενο και η αναφορά στις δράσεις εξοικονόμησης ενέργειαςτων δημόσιων & ιδιωτικών κτιρίων. Θα πρέπει να καταγραφεί ως επένδυση- φάρος για τη Δίκαιη Μετάβαση και να συνδυαστεί με την χρηματοδότηση και στήριξη των Ενεργειακών Κοινοτήτων μη Κερδοσκοπικού Χαρακτήρα.

Δεν γίνεται σαφής παρά γενική αναφορά σε δημόσια έργα που θα χρηματοδοτηθούν στο πλαίσιο διαφόρων προγραμμάτων.

  1. Διακυβέρνηση-Συμμετοχικότητα

Το ζήτημα του φορέα αποκατάστασης εκτάσεων, ορυχείων και μονάδων, καθώς των μηχανισμών διακυβέρνησης, όπως επίσης και αυτό της εταιρικής ευθύνηςείναι κρίσιμο.

H μεταφορά μέρους των εκτάσεων από τη ΔΕΗ στον φορέα SPV για την αποκατάσταση των εδαφών, είναι κάτι θετικό, όμως δημιουργείται μείζον ζήτημα ως προς την αποτελεσματικότητα και τον ρόλο του, δεν εξειδικεύει το σχέδιο διαχείρισης, αφήνει εκτός την Τ.Α και τις τοπικές κοινωνίες. Ενώ οι τοπικοί φορείς συμμετέχουν στην λεγόμενη εταιρική σχέση, κάτι που προβλέπεται από την πρόταση κανονισμού του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης, εν τούτοις απουσιάζουν από τον κορμό του μοντέλου διακυβέρνησης.

Φαίνεται να προτείνεται η δημιουργία εταιρικής σχέσης απλά γιατί το προτείνει ο κανονισμός και όχι γιατί κάτι τέτοιο κρίνεται απαραίτητο.

Είναι χαρακτηριστικό ότι ο ρόλος των τοπικών φορέων και ειδικά των δήμων είναι σχεδόν ανύπαρκτος στην οργανωτική δομή όλου του σχεδίου.

Θα πρέπει να γίνει πιο ξεκάθαρο το πλαίσιο λειτουργίας του οχήματος ειδικού σκοπού, να διασφαλιστεί ο δημόσιος χαρακτήρας και η συμμετοχή των τοπικών φορέων.

  1. Αποκλίσεις από το διεθνές παράδειγμα

Για την σύσταση του Παρατηρητηρίου για τη Δίκαιη Μετάβαση πρέπει να υπάρξει περαιτέρω εξειδίκευση του μοντέλου δομής.Επιπλέον κρίνουμε προβληματική την ενιαία δομή για όλες τις περιοχές (λιγνιτικές και νησιών).

Παρά την εκτενή αναφορά σε παραδείγματα μετάβασης από διάφορες περιοχές της Ευρώπης το συγκεκριμένο Σχέδιο Δίκαιης Μετάβασης δεν αξιολογεί τις διαδικασίες που ακολουθήθηκαν στην Ευρώπη, δεν αναφέρει σχεδιασμό και υλοποίηση, κόστη, χρονοδιαγράμματα και αναμενόμενα αποτελέσματα, δεν εξειδικεύει καλές πρακτικές ώστε να αξιοποιηθούν στην Δυτική Μακεδονία.

Για τις επενδύσειςπου θα χρηματοδοτηθούν από το πρόγραμμα και οι οποίες θα πρέπει να ονοματιστούν συγκεκριμένα στο εδαφικό σχέδιο πρέπει να αναφερθεί η διαδικασία και αν υπάρχουν ώριμες ιδιωτικές επενδύσεις. Ελπίζουμε να μην είναι μόνον φωτοβολταϊκά.

Τα κίνητρα (επενδυτικά, φορολογικά, λειτουργικά, αδειοδοτικά)για την προσέλκυση επενδύσεων αποτελούν ένα σημαντικό εργαλείο για την υποστήριξη της ανάπτυξης στην περιοχή, όμως είναι ασαφές ακόμα το χρονοδιάγραμμα για την εφαρμογή αυτών των κινήτρων.

Είναι επίσης απαραίτητο ένα πλαίσιο «αειφορικών κριτηρίων» για την χρηματοδότηση των επενδύσεων, ώστε να αξιολογείται η συμβατότητα των επενδύσεων με τον Ευρωπαϊκό Κανονισμό για τις βιώσιμες επενδύσεις, καθώς και αναλυτική καταγραφή των νέων θέσεων εργασίας που θα δημιουργηθούν.

Στην περιγραφή των πλεονεκτημάτων της περιοχής δεν γίνεται καμιά αναφορά στην αξιοποίηση της βιομηχανικής κληρονομιάς (απουσιάζει και από την S.W.O.T. ανάλυση). Η συσσωρευμένη ευρωπαϊκή εμπειρία έχει δείξει, ότι η αξιοποίηση των παλιών εγκαταστάσεων παραγωγής ενέργειας αποτελεί τον πυλώνα για την ανάδειξη της βιομηχανικής ιστορίας ενός τόπου.

Παρά το γεγονός ότι η διατήρηση του ενεργειακού χαρακτήρα της περιοχής προκρίνεται ως βασική αναπτυξιακή προτεραιότητα, δεν έχει αναδειχθεί στον βαθμό που πρέπει η αποθήκευση ενέργειας.

Στη Μελέτη της Παγκόσμιας Τράπεζας έχει ενταχθεί πρόταση για εκπόνηση μελέτης σκοπιμότητας βιωσιμότητας με αντικείμενο τη μετατροπή των λιγνιτικών μονάδων σε υποδομές αποθήκευσης ενέργειας.

Θα πρέπει να αξιολογηθεί η δυνατότητα η Δυτ. Μακεδονία να μετατραπεί σε κέντρο αποθήκευσης ενέργειας για την ευρύτερη περιοχή αλλά και τα Βαλκάνια.

Σε άλλες πολιτικές όπου αναζητείται η συνέπεια με τους αναπτυξιακούς στόχους του προγράμματος γίνεται ευρεία αναφορά στο ΕΣΒΑΑ του Δήμου Κοζάνης. Το ΕΣΒΑΑ που εκπονήθηκε μπορεί να αποτελέσει μαζί με άλλες πολιτικές τον πυρήνα της αστικής αναζωογόνηση της πόλης της Κοζάνης.

Τέλος, παρά την αναφορά στην σημασία του διαλόγου με τους εμπλεκόμενους τοπικούς φορείς, η αναφορά στην ενημέρωση των τοπικών κοινωνιών και την συνεργασία των εμπλεκόμενων φορέων κρίνεται εντελώς ανεπαρκής και αποκλίνει από το διεθνές παράδειγμα.

  1. Ο ρόλος της ΔΕΗ

Ο ειδικότερος χωρικός σχεδιασμός παραπέμπεται στα Ε.Π.Σ., για την εκπόνηση των οποίων πρέπει να γνωστοποιηθεί το χρονοδιάγραμμα. Όμως κρίσιμος παράγων είναι οι εκτάσεις που θα διατηρήσει η ΔΕΗ για τις δικές της επενδυτικές ανάγκες.

Παράλληλα, με τον νόμο 4759/2020 ανατέθηκε στη ΔΕΗ η εκπόνηση των εν λόγω Ε.Π.Σ. χωρίς όμως τη συμμετοχή των τοπικών φορέων κάτι που κρίνεται αδιαφανές και συγκεντρωτικό.

Όλος ο σχεδιασμός διαχείρισης εδαφών παραμένει προβληματικός και όχι ξεκάθαρος ως προς τον συμμετοχικό χαρακτήρα του και διαφαίνεται να εξυπηρετεί τους επενδυτικούς στόχους της ΔΕΗ κατά προτεραιότητα και όχι τις τοπικές ανάγκες. Οι ανάγκες και τα συμφέροντα τόσο της ΔΕΗ, όσο και της τοπικής κοινωνίας θα έπρεπε να συνεκτιμηθούν και να συγκλίνουν, κάτι που όμως καταφενάστατα δεν συμβαίνει.

  1. Ανεργία

Βάσει του προσδιορισμού των επηρεαζόμενων εδαφών (στοιχεία του Α.Ε.Π και της Α.Π.Α.), αλλά και της ανάλυσης για τον βαθμό επίδρασης στην απασχόληση στο σύνολο της Περιφέρειας, αλλά και ανά Π.Ε σε επίπεδο 5ετίας προκύπτει ότι από την απολιγνιτοποίηση θα επηρεαστεί το σύνολο της Περιφέρειας Δυτ. Μακεδονίας.

Υπολογίζεται πως η συσσωρευμένη απώλεια Α.Π.Α. για τις Π.Ε. Κοζάνης και Φλώρινας μέχρι το 2029 θα είναι 677 και 330 εκ. αντίστοιχα, ενώ η απασχόληση θα μειωθεί κατά 7500 και 2900 άτομα αντίστοιχα, κάτι που από μόνο του αποτελεί σχεδόν λόγο απόρριψης του εδαφικού σχεδίου.

  1. Συμπεράσματα

Αν και τα εδαφικά σχέδια δίκαιης αναπτυξιακής μετάβασης αναμένονταν να ξεκαθαρίσουν μια σειρά ασαφειών του MasterPlan, εν τούτοις ελάχιστα πράγματα προσθέτει στην υπάρχουσα γνώση και διατηρεί σε μεγάλο βαθμό την ασάφεια που υπήρχε. Το περιεχόμενο του κειμένου χαρακτηρίζεται από γενικότητες, ενώ απουσιάζουν χρονοδιαγράμματα για όλα τα στάδια υλοποίησης του Σχεδίου μετάβασης.

Συνοψίζοντας:

  1. Σύστημα Διακυβέρνησης. Το σύστημα διακυβέρνησης παραμένει συγκεντρωτικό με εντελώς διακοσμητικό τον ρόλο των τοπικών φορέων. Μια τέτοια προσέγγιση δεν βοηθά στην ουσιαστική συμμετοχή των τοπικών φορέων, τόσο στη διαμόρφωση της πρότασης, όσο και στην αποδοχή και τη δημοκρατική νομιμοποίησή της από την κοινωνία.

  2. Η συμμετοχικότητα σε όλα τα στάδια εκπόνησης και υλοποίησης του σχεδίου απουσιάζει(όχι μόνον στο σύστημα διακυβέρνησης),αφού σε όλα τα ζητήματα η φιλοσοφία είναι συγκεντρωτική.

  3. Ασάφεια και μεγάλος προβληματισμός σχετικά με την αποκατάσταση και διαχείριση των εδαφών στους πυρήνες των Ζ.ΑΠ. Ακόμα δεν είναι ξεκάθαρο το πλαίσιο της συνεργασίας με τη ΔΕΗ, ούτε είναι γνωστό το μέρος των εδαφών που θα διατηρήσει η ΔΕΗ για δικές της ανάγκες. Το πρόβλημαγίνεται μεγαλύτερο από το γεγονός ότι οι όποιες διαβουλεύσεις γίνονται χωρίς τη συμμετοχή των τοπικών φορέων, παραγνωρίζοντας έτσι τις τοπικές ανάγκες και προτεραιότητες.

  4. Αποκαταστάσεις εδαφών Ζ.ΑΠ.Αν και αναγνωρίζεται η σημασία των αποκαταστάσεων των εδαφών για την απορρόφηση των οικονομικών κραδασμών της απολιγνιτοποίησης, δεν προκύπτει από την ανάγνωση του κειμένου ότι έχει γίνει σαφής καταγραφή του μεγέθους της παρέμβασης που απαιτείται. Δεν υπάρχει καμιά έστω και κατά προσέγγιση εκτίμηση του κόστους, ενώ ως προς την χρηματοδότηση καταγράφονται οι πόροι από το Ταμείο Ανάκαμψης και το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, οι οποίοι αποδεδειγμένα δεν επαρκούν ή μπορεί και να δεσμεύσουν σημαντικούς πόρους από άλλες ανάγκες. Ακόμα πιο κρίσιμο είναι το γεγονός ότι η ΔΕΗ έχει ήδη δρομολογήσει «εμβληματικές» επενδύσεις εντός των πυρήνων των Ζ.ΑΠ, αγνοώντας τις ανάγκες τις τοπικής κοινωνίας.

  5. Από το σύνολο του κειμένου απουσιάζουν εξειδικευμένα χρονοδιαγράμματα, ενώ το χρονικό πλαίσιο για την μετάβαση της περιοχής είναι απόλυτα ασφυκτικό. Η καθοριστική αυτή έλλειψη επεκτείνει την ανασφάλεια και την αβεβαιότητα σε τοπικό επίπεδο, αλλά και μακραίνει επικίνδυνα τον χρονικό ορίζοντα υλοποίησής του.

  6. Κατανομή των Πόρων μεταξύ των Περιφερειών. Θα πρέπει να γίνει ξεκάθαρο το πλαίσιο της κατανομής των πόρων του Ευρωπαϊκού Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης μεταξύ των Περιφερειών μετάβασης της χώρας. Το πλαίσιο θα πρέπει να αντανακλά με σαφήνεια τις οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές ανάγκες κάθε Περιφέρειας για να είναι δίκαιο.

  7. Δημόσιες Επενδύσεις και Υποδομές.Στο εδαφικό σχέδιο δεν υπάρχει κάποια εξέλιξη σχετικά με τις αναγκαίες υποδομές που θα πρέπει να γίνουν ώστε να βελτιωθεί το οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον της Δυτ. Μακεδονίας. Υπάρχει γενική περιγραφή, απουσιάζει ο σαφής προσδιορισμός των έργων που απαιτούνται, τεκμηρίωση της σκοπιμότητάς τους και χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσης.

  8. Εθνικοί Πόροι (Εθνικό Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης – Λιγνιτικό Τέλος).Θα πρέπει να διαμορφωθεί σαφές και δεσμευτικό πλαίσιο συγκεκριμένων Εθνικών Πόρων(αύξηση πόρων από το Εθνικό Ταμείο δίκαιης μετάβασης) που θα στηρίξουν τη δίκαιη μετάβαση. Οι πόροι των ευρωπαϊκών προγραμμάτων δεν επαρκούν για την στήριξη της μετάβασης των λιγνιτικών περιοχών.Επίσης θα πρέπει να παραμείνει το ‘λιγνιτικό’ τέλος ως πηγή χρηματοδότησης μέχρι τουλάχιστον το 2030, αφού αναμορφωθεί το θεσμικό του πλαίσιο. Τέλος γενική είναι η απαίτηση να υπάρξουν πόροι και από άλλα εθνικά προγράμματα για τις λιγνιτικές περιοχές.

  9. Όχημα Ειδικού Σκοπού. Η λειτουργία του οχήματος ειδικού σκοπού,το οποίο θα έχει πρωτεύοντα ρόλο στην αποκατάσταση και αξιοποίηση των εδαφών, είναι πάρα πολύ σημαντική για την επιτυχία του εγχειρήματος της μετάβασης. Όμως θα πρέπει να διασφαλίζεται ο δημόσιος χαρακτήρας και η οργανική συμμετοχή των φορέων της αυτοδιοίκησης.

  10. Ιδιωτικές Επενδύσεις. Στην πρόταση κανονισμού προβλέπεται η ενσωμάτωση των ιδιωτικών επενδύσεων στο Εδαφικό Σχέδιο κάτι που απουσιάζει από το κείμενο. Εφόσον αρχίσει να διαμορφώνεται η λίστα των έργων που προβλέπει και υποστηρίζει το πρόγραμμα, θα πρέπει ξεκαθαρίσουν και τα κριτήρια επιλογής τους με βάση τις αναμενόμενες θετικές τους επιπτώσεις στην απασχόληση και το περιφερειακό ΑΕΠ.

  11. Η Κυβέρνηση επιλέγει μια διαδικασία ιδιαίτερα συγκεντρωτική, χωρίς να προωθεί την ουσιαστική εμπλοκή των τοπικών φορέων

  12. Απουσία κάθε αναφοράς στην ενημέρωση, ενεργοποίηση και συμμετοχή και των τοπικών κοινωνιών.

 

*** Μπορείτε να δείτε εδώ τις παρατηρήσεις για το ΕΣΔΙΜ, την παρουσίαση του Α΄ Κύκλου του Βαρόμετρου Γνώμης και την έκθεση των αποτελεσμάτων που τη συνοδεύει, την   παρουσίαση του Β΄Κύκλου του Βαρόμετρου Γνώμης και την έκθεση των αποτελεσμάτων